احمدآباد مستوفی

دومین روز از سمینار ملی کودکان کار و خیابان، توسط جمعیت امداد دانشجویی- مردمی امام علی(ع) در دانشگاه تهران برگزار شد. این سمینار پنج روزه با هدف بررسی چرایی کار کودک، گستردگی آن در ایران و جهان و چگونگی رفع این معضل، با حضور دانشجویان، فعالان حوزه کودک و اساتید نام آشنای این حوزه برگزار گردید. در روز دوم برگزاری سمینار کودکان کار، آقای موسوی چلک، دکتر سعید معیدفر، دکتر علی کاظمی، زهرا رحیمی، دکتر منیره آرزومندی و دکتر علی نجفی توانا از جمله سخنرانان بودند.

ارائه جغرافیای کودکان کار

در ابتدای مراسم، محیا واحدی کمال، مسئول خانه ایرانی دروازه غار و دبیر سمینار، در توضیح پراکندگی جغرافیای کودک کار که برای اولین بار مطرح می شود گفت: هنوز آمار مشخصی ازکودک کار اعلام نشده است.آمارهای رسمی رقم دومیلیون کودک کار را نشان می دهند، اما آمارهای غیررسمی حاکی از وجود هفت میلیون کودک کار است که 50 درصد از این جمعیت را کودکان مهاجر ازکشورهای افغانستان،پاکستان و… تشکیل می دهد. بیش تر این کودکان در بازه سنی 10تا 15 سال قرار دارند. بیش تر این بچه ها اوراق هویت و شناسنامه ندارند، حتی اگر ایرانی باشند. که این امر باعث میشود اگر آسیبی به کودک وارد شود هیچ کمکی به او نتوان کرد. بیش تر پراکندگی این کودکان درمحله هایی مثل خیابان شوش، اوراق چی ها، فرحزاد، خاک سفید، و در مناطق اطراف تهران مثل ورامین، رباط کریم و اسلامشهر است، و محدوده کاریشان هم درمرکز و مناطق شمالی تهران است. بیش تر بچه هایی که به کارمشغولند از خانواده هایی هستند که والدین بیکارند و کار مشخصی ندارند واین کودک است که جبران معاش خانواده را می کند. تعداد فرزندان هم درخانواده های این کودکان بسیاربالاست و توالی بسیار زیاد است، چون این کودکان برای خانواده بسیار سودآور هستند. این قضیه که برای ما تعریف شده است که باندهایی این کودکان را اداره می کنند، درصد بسیار کمی ازکودکان کار را تشکیل می دهد، و با مطالعه و مشاهده از نزدیک ِخانه و محله های این بچه ها که هرکدامشان دارای خانواده ای بودند و از سمت خانواده مجبور به کار میشدند، تناقض دارد. جامعه هیچ شناختی ازکودک غربت،کودک بلوچ و…ندارد.

دبیر سمینار کودکان کار گفت: در محله معضل خیزی مثل دروازه غار قومیت غالب، قومیت «غربت» است که از شمال ایران مهاجرت کرده اند. از شهرهایی مثل بابل، آمل و… در محله فرحزاد بیشتر بچه ها افغان هستند. معضلات در این محله ریشه کرده است. ما کودکانی داریم که علاوه بر کار اجباری، اعتیاد هم دارند و کارشان شکل جرم است. این بچه ها به مواد فروشی و تن فروشی هم مشغولند. در محله خاک سفید هم بیشتر بچه ها، غربتی هستند. برخلاف دروازه غار که بچه ها کار می کنند، در خاک سفید بچه ها اغلب به بزه مشغولند. فضای محله به گونه ای است که هیچ الگوی دیگری برای کودکان وجود ندارد.

در این منطقه هم بیش تر بچه ها افغان هستند و مدرسه هم می روند، ولی آمار ترک تحصیل درمیانشان بالاست. برخلاف محلات دیگر، هنوز بنیاد خانواده بهنجار است.

محیا واحدی درباره وضعیت کودکان در شهرهای دیگر کشور گفت: در مشهد، محله قلعه ساختمان محله ای است که جمعیت در آن خانه ایرانی دایر کرده است. با مطالعاتی که داشتیم بیشتر بچه های کار و بزه دیده در این محله هستند و قومیت غالب هم قوم بلوچ است. که ویژگی های مشترکی هم با مواردی که گفته شد دارد. محلات دیگری مانند قلعه خیابان، همت آباد و اسماعیل آباد نیز محل تمرکز این کودکان است.

درشهر ساری هم که بیش تر بچه های مهاجر در تهران از این استان هستند و تمرکزشان در خاک سفید و دروازه غار است، کارهایی مانند باقالی چینی، دست فروشی و… توسط کودکان انجام می شود؛ که این کارها به صورت فصلی است و کودکان کار این شهر، ایامی از سال را به تهران می آیند و ساکن این محلات میشوند.

موسوی چلک: بودجه 93 باز هم کمترین توجه را به حل مسائل اجتماعی دارد.

سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران ایران، دیگر سخنران دومین روز از سمینار بود. وی در سخنان خود اجتماع را حلقه مفقوده سیاست گذاری های دولتی دانستند و در نظر گرفته نشدن اجتماع را درتصمیم گیری های کلان، از عوامل موثر در ناکارآمدی این سیاست ها معرفی کردند. وی درباره معضل کار کودک گفت: این موضوع یک جزیره نیست که بخواهیم برایش به صورت جزیره ای برنامه ریزی کنیم. بسیاری از کودکان کار و خیابان ما نان آوران کوچک خانواده ها هستند، که اگر کار نکنند خانواده مجبور می شود برای امرار معاش اقدام به کارهای دیگری کند. همین الان آخرین میثاق ما برنامه پنجم توسعه است. ببینید چه درباره کودکان کار در آن آمده است. ضعیف ترین بخش بودجه 93 باز هم در بخش اجتماعی است. ما سهام عدالت راداریم، یارانه را داریم، اما پیوست اجتماعی اش را نداریم. چون هیچ کس در سیاست گذاری بخش اجتماعی را نمی بیند.

مدیرعامل جمعیت امام علی: معضل کار کودک در جهان کاهش و در ایران افزایش داشته است.

زهرا رحیمی مدیر عامل جمعیت امام علی، سخنران دیگر این سمینار بود. وی در ترسیم فضای کار کودک در جهان گفت: فعالیت های که کودکان کار در جهان انجام می دهند، عمدتا در بخش کشاورزی است، که با توجه به صنعتی شدن کشاورزی و استفاده از آفات و سموم شیمیایی، کودکان دچار آسیب های جدی میشوند. در رتبه بعدی، مشاغل خدماتی قرار دارد؛ مثل خدمتکاری، باربری و بعد از آن هم صنایع و کارهای خانگی. درکشورهای در حال توسعه، برای این که قیمت تمام شده اجناس پایین بیاید، از کودکان استفاده می کنند. به همین علت کارهای صنعتی نمود بیشتری در این کشورها دارد.

در صدر ده کشوری که دچار اوضاع بحرانی در حوزه کودک کار می باشد، کشور اریتره قرار دارد.که دولت این کشور رسما ایامی را برای کار کودک در نظر گرفته است. و این مسئله قانونمند شده است. کشور دوم، سومالی است که به دلیل جنگ های داخلی، از کودکان به عنوان سرباز استفاده می شود، همچنین در زمینه های دیگری مثل کشاورزی هم به کار گرفته میشوند.

در کشور کنگو، از بچه ها در معادن هم بهره کشی می شود. درکشور میانمار نیز مثل سومالی از کودکان به عنوان سرباز استفاده می شود. آماری که از کودکان سودان به دست آمده نشان می دهد که یک سوم کودکان سودان کار می کنند که بیشترشان در گروه سنی بین 10 تا 14 سال قرار می گیرند. در افغانستان سی درصد کودکان به کار واداشته می شوند. فرهنگ نهادینه شده در افغانستان که همان کار کودک و امرار معاش خانواده توسط کودک است، به شیوع کار کودک در ایران هم انجامیده است. در پاکستان کودکان بیش تر در بخش های روستایی و دوخت توپ مشغول به کارند. بسیاری از کمپ های فعال حوزه کودک کار در دنیا براین باورند که باتوپی که این کودکان می دوزند، نباید فوتبال بازی کرد.

وی افزود: در سال 2000 تا 2012 موفقیتی در کاهش روند کار کودک درجهان رخ داد. در سال 2000، تعداد کودکان کار 246میلیون بوده که 171 میلیون نفرازآنها کارهای پرخطر داشتند،که این رقم در سال 2012 به 190 میلیون کودک کار و 85 میلیون کودک که در مشاغل پرخطر فعالیت میکنند رسید. کشورهایی هم وجود دارند که وضعیت اسفبار اقتصادی ندارند، اما کار کودک در آنها رو به افزایش است؛ مثل ایران. شاید مواردی مثل قانون هدفمندی یارانه ها باعث شده که خانواده تصمیم بگیرد برای دریافت یارانه بیش تر، فرزند دیگری به دنیا بیاورد.

دکتر سعید معیدفر: مسئولیت دولت در برابر کودکان کار، چیزی از بار مسئولیت ما نسبت به این کودکان نمی کاهد.

دکتر سعید معیدفر از اساتید مطرح حوزه جامعه شناسی، در سخنرانی خود در بررسی جامعه شناختی کودکان کار و نقش NGO ها گفت: در ارتباط با آسیب هایی که در جهان وجود دارد، تک تک ما مسئولیم. همه ما به نحوی حتی گاهی اوقات با رفتارهایمان به این آسیب ها دامن می زنیم. بسیاری از این آسیب ها ممکن است از ابعاد ناخودآگاه ما سربزند. و البته این جدا از بخشی است که به دولت مربوط است. پس ما باید مواظب رفتارهایمان باشیم. بدون مسئولیت اجتماعی ما، آسیب ها مرتفع نمی شوند. این بحث که امروز فقط دولت ها نقش دارند،که البته دارند، چیزی ازمسئولیت تک تک ما کم نمی کند. در ایام قدیم مسائل اجتماعی به چه نحوی حل و فصل می شد؟ مردان و جوانمردان بودند که به زنان و بچه های آسیب دیده و… کمک می کردند؛ در واقع مردم گره از کار هم می گشودند. علاوه برآن، آسیب دیدگان فقط به کمک های مادی نیاز ندارند، بلکه به کمک معنوی ما هم نیاز دارند که این موضوع گاهی اهمیت بیشتری هم دارد.گاهی ممکن است همین کمک اقتصادی، از لحاظ معنوی هم تحقیر کننده باشد. رابطه ما با یک متکدی، یک رابطه بریده است. چون بین ما و او فهمی وجود ندارد. بنابراین یک نوع رابطه ابزاری شکل می گیرد.

از سوی دیگر آن چه که جامعه امروز نیاز دارد، تقویت روابط انسانی و پیوند های اجتماعی است و یکی از راه هایی که جامعه سرشار از بیگانگی را می تواند اصلاح کند، این است که بتوانیم در نهاد های مدنی که شکل می گیرد، سهم خودمان را برای کاهش میزان آسیب ها ایفا کنیم.

دکتر علی کاظمی: 80 درصد کودکان مهاجر، بی سواد یا کم سوادند.

در بخش دیگری از سمینار دکتر علی کاظمی رئیس اداره کل فنی قوه قضائیه، در تعریف مشکلات کودکان غیرایرانی در کشور، نداشتن حق تابعیت، حق شناخته شدن هویت حقوق کودکان در ایران، حق تبدیل وضعیت و شهروند شدن در ایران، تفاوت فرهنگی بین کشور مبدا و مقصد، حق بازگشت به کشور و اعاده افراد به کشورشان با در نظر گرفتن مسائل مختلف را از مشکلات اصلی این کودکان در ایران معرفی کردند و افزودند: این کودکان در ایران شناسنامه ندارند.80 درصدشان یا کم تر بی سواد یا کم سوادند. خانواده های مهاجر، اغلب دچار اعتیاد، بهره کشی از کودکان و نداشتن اوراق هویتی مشخص هستند. فارغ از ملیت و قومیت، همه ما انسانیم و باید مدافع حقوق مهاجران و کودکانشان باشیم.

دکتر نجفی توانا: ngo ها باید در تصمیم گیری ها دخیل باشند.

دکتر علی نجفی توانا حقوق دان و استاد دانشگاه، یکی دیگر از سخنرانان مدعو در روز دوم سمینار ، راهکار حل مسئله کودکان کار را تصویب قوانین حمایتی معرفی کرد و گفت: ما باید نهادهای نظارتی ایجادکنیم و از NGO ها در تصمیم گیری ها کمک بگیریم. نه اینکه تصمیم بگیریم و بعد برای اجرا آن را به نهادهای غیر دولتی تحویل دهیم.

دکتر منیره آرزومندی: باید جوامع محلی را نسبت به حقوق کودک آگاه و آن ها را با فعالان اجتماعی همسو و همراه کرد

دکتر منیره آرزومندی آخرین سخنران مدعو در روز دوم سمینار بود. این استاد دانشگاه و مددکار اجتماعی، اولین قدم در بحث کودکان کار و خیابان را پژوهش های محلی و شناسایی نیم رخی از وضعیت این کودکان دانست و بعد از آن افزایش حساسیت اجتماعی و اطلاع و آگاهی رسانی به جامعه و راه های برون رفت از آن را از وظایف مهم مددکاران اجتماعی است.

وی وظیفه مددکاران را در تماس با جامعه و خانواده ها، ارائه خدمات حمایتی و مشاوره به کودک وخانواده، آموزش در حوزه حقوق کودک، معضلات و پیشگیری از آنها و همراه کردن جامعه محلی با مسئله حقوق کودک دانست و افزود: دانش غنی ای درباره علل و عوامل بروز این پدیده وجوددارد؛ ولی این که ما به نتیجه نمی رسیم جای سوال است. زمان برنامه ریزی های کلی تمام شده است. امروز باید برنامه ها به سمت محلی شدن پیش بروند و مردم را در محلات معضل خیز به حقوق کودکان واقف نمایند.

در پایان سمینار، طراوت مظفریان و فاطمه دولتشاد، از فعالان اجتماعی و اعضای جمعیت امام علی، به معرفی «طرح مادرانه»، یکی از طرح های جمعیت که به مسئله حمایت از مادران باردار و نوزادان در معرض آسیب در محلات معضل خیز اختصاص دارد، پرداختند و چرخه تولید و بازتولید کار کودک را توصیف کردند.

سخنان مریم و رویا در حمایت از تمام کودکان کار.

یکی دیگر از قسمت های قابل توجه سمینار در روز دوم، حضور مریم و رویا دو تن از کودکان کار بر روی سِن بود. کودکانی که سابقا روزی بیش از 12 ساعت در مترو و میادین، فال و دستمال می فروختند و هم اکنون تحت حمایت جمعیت امام علی(ع) در خانه ایرانی دروازه غار به تحصیل مشغولند. رویا و مریم در صحبت های خود از شرایط کار در خیابان، برخورد مردم و ارگان های مربوط سخن گفتند و آروز کردند هیچ کودکی کار نکند و بتواند درس بخواند و بازی کند.